Steeds meer mensen maken zich zorgen over de beperkingen die de overheid ons oplegt in de strijd tegen het Corona-virus. Heeft de overheid wel het recht om zich in deze mate met ons te bemoeien? De politie dringt zomaar woningen binnen. Mensen die buiten iets te dicht bij elkaar zitten, krijgen een bekeuring van een of andere BOA. Tijd om te mopperen over de Corona-maatregelen? Volgens mij zou het beter te zijn om de discussie iets breder te trekken: is dit niet een goed moment om af te rekenen met alle overmatige overheidsbemoeienis?
Het neerslaan van de Corona-protesten in Den Haag was wat mij betreft een bijzonder moment. Waarom? Mijn collega, iemand die ik nooit eerder had beschouwd als een anarchist, stuurde me foto’s van het optreden van de politie en was geschokt. Steeds meer normale mensen beginnen de overheid een beetje eng te vinden, of zien in elk geval de overheid niet meer als een toonbeeld van beschaving. Dat geeft hoop!
Ergens is de keuze voor juist dit moment wat mij betreft verrassend: de overheid is al jaren een groot gevaar voor onze vrijheid. Steeds meer leuke dingen worden verboden, vanwege veiligheid, Europese regels, of gewoon om de burger te pesten. Iedereen pikt het. Het optreden tegen een vervelend virus is in feite een relatief goed argument dwang te gebruiken. Waarom wordt men dan toch juist nu wakker?
Ik denk dat het antwoord simpel is. Eerdere inbreuken op onze vrijheid troffen steeds een beperkte groep mensen. Liefhebbers van grote oude schepen mogen van de overheid geen schepen meer in de vaart brengen. Planten mogen alleen nog maar verhandeld worden als ze een heus paspoort hebben. Bij deze voorbeelden is het bijzonder duidelijk dat de overheid zonder een hele goede reden ons plezier bederft. Echter, de groep getroffen mensen is hier steeds heel klein. Meer dan 99% van de Nederlanders denkt er niet over om ooit een groot oud schip op te gaan knappen. En meer dan 99% van de Nederlanders is niet van plan om ooit een plant te verkopen. Met mensen die een huis of een auto bezitten, springt de overheid veel voorzichtiger om: hier gaat het immers wel om grote groepen. En daarom brak er tot nu toe nooit massaal protest tegen de overheid uit. Simpel gezegd: een moment waarop genoeg mensen tegelijk boos werden, ontbrak steeds.
Stel dat het waar is, dat er een ramp komt als niet alle Nederlanders zich aan Corona-regels houden, dan valt er best wat te zeggen voor overheidsingrijpen. De overheid is dol op situaties waar een ramp dreigt, omdat het voorkomen van rampen een overheid bestaansrecht geeft. Zonder broeikaseffect, armoede of Corona-crisis is het een beetje gek om mensen ongevraagd lastig te vallen met regels en belastingen. Als de overheid een ramp ziet aankomen, is het daarom altijd verstandig om je af te vragen of de ramp echt zo groot is, of überhaupt bestaat. Helaas geloof ik niet dat alle potentiële rampen waarvoor de overheid waarschuwt totale onzin zijn. Maar een gezonde portie wantrouwen lijkt me niet onverstandig.
Het zou echter een gemiste kans zijn als het enige effect van de boosheid van veel burgers een verruiming van Corona-maatregelen zou zijn. Een fundamentele discussie over politieke autoriteit zou veel beter zijn. In welke gevallen heeft de overheid het recht om dingen te doen die elke normale burger met enig moreel besef wel uit zijn hoofd zou laten?
Wat mij betreft zou de stelregel moeten zijn: dwang is niet gewenst. Een vrijwillige transactie waarvan beide partijen beter worden, is veel mooier dan een situatie waarin een partij dwang gebruikt om een ander iets te laten doen of laten. Kopen en verkopen is in principe goed, afpakken is in principe niet goed.
Sommige liefhebbers van vrijheid denken dat ze hier klaar zijn. Echter, er bestaan situaties waarin dwang wel goed te praten is. Als A honger heeft, en B heeft meer dan genoeg voedsel, maar weigert te helpen, dan is het niet zo vreemd als C voedsel van B afpakt en aan A overhandigt. Natuurlijk geldt dit vooral als C niet kan helpen, zonder iets van B af te pakken. Wat dit voorbeeld duidelijk maakt: als het werkelijk nodig is om groot ongeluk te voorkomen, kan dwang gerechtvaardigd zijn. Herverdeling om arme mensen te helpen kan juist zijn. Echter, dwang is een middel waar men heel terughoudend mee om zou moeten gaan! De overheid springt hier veel te lichtzinnig mee om.
Natuurlijk kun je allerlei zaken handig organiseren als veel mensen meedoen. Dat is echter geen argument om dwang te rechtvaardigen. Als er geen ramp dreigt, heb ik het recht om als ik dat wens niet mee te doen. Het is immoreel om dwang te gebruiken als daar geen zeer goede reden voor is.
Hong Kong is het schokkende voorbeeld van wat er kan gebeuren als niet ieder mens beseft dat er duidelijke grenzen zijn aan wat een overheid mag doen. Hoeveel minder eng is de strijd tegen nep-nieuws van onze overheid? Voordat we het weten, verspreidt ook ons internet uitsluitend nog reclame voor onze overheid… Als deze grenzen van bemoeizucht te ver worden opgerekt, kan het lastig worden om ooit je vrijheid weer te heroveren….
Omdat hier tijdens de Corona-crisis heel veel mensen in sterke mate voelen waartoe een krachtige overheid in staat is, ontstaat er weerstand. Het zou echter zonde zijn als deze weerstand enkel zou leiden tot ander Corona-beleid. Laat dit het moment zijn waarop je wordt wakker geschud en beseft dat een opdringerige overheid niet een beetje vervelend is, maar een regelrechte ramp!