Op allerlei manieren is het tekort aan woningen in ons land merkbaar: niet alleen stijgende huizenprijzen en een steeds groter gedeelte van het inkomen dat besteed wordt aan huur, maar ook een toenemend aantal daklozen. (zie bv ‘De opvang zit vol’: dakloze kan niet altijd terecht voor dak boven hoofd) Er bestaan verschillende manieren om dit probleem te bestrijden, zoals het bijbouwen van woningen. Ook regelgeving om speculatie met huizen lastiger te maken en het aanpassen van hypotheekregels, belastingen en toeslagen liggen voor de hand. Ik zal niet beweren dat deze acties geen enkel effect zullen hebben, maar ik ben ervan overtuigd dat ze het probleem niet bij de wortel aanpakken. Daarom is het op deze manier dweilen met de kraan open…
De ware oorzaak van de woningnood is een denkfout. Omdat ik een zeer groot voorstander ben van vrije handel, heeft het bij mij lang geduurd voordat ik accepteerde dat er fundamenteel iets mis was. Vrije handel is de ideale manier om op basis van vrijwilligheid de keuzes te maken die voor beide partijen het meest aantrekkelijk zijn. Een beperking van vrije handel zie ik daarom snel als een oorzaak van een minder gelukkige samenleving. Waarom zou een libertarist als ik dan toch ethische bezwaren kunnen hebben tegen vrije handel in grond?
Laten we met een simpel ethisch vraagstuk beginnen. Stel je voor dat er 10 personen aanspoelen op een onbewoond eiland. Hoe zou de grond en het aanwezige drinkwater daar dan verdeeld moeten worden? Wat mij betreft ligt het voor de hand dat ieder in principe evenveel recht heeft op het eiland. Ze hebben het eiland immers niet zelf gemaakt: ze krijgen het “cadeau” van de natuur. Natuurlijk kunnen ze vervolgens wel deals met elkaar sluiten. Boeren zouden bijvoorbeeld kunnen beschikken over meer ruimte in ruil voor het verbouwen van voedsel voor de anderen. Het uitgangspunt zou echter moeten zijn: iedereen heeft in principe recht zijn deel van het eiland.
Stel je nu voor dat er 3 weken later nog iemand aanspoelt. Erg lastig: het eiland is keurig verdeeld, en er zijn mogelijk inmiddels allerlei hekjes geplaatst. Ik kan echter geen enkele geloofwaardige reden verzinnen waarom de later-aangespoelde minder recht zou hebben dan de eerder-aangespoelden. Heeft deze persoon iets verkeerd gedaan, is deze persoon minderwaardig? Ethisch gezien heeft ook iemand die later arriveert dus recht op een plekje op aarde, of beter gezegd: op een eerlijk deel van de natuurlijke hulpbronnen. Wat de natuur ons cadeau geeft, moeten we eerlijk delen.
Een totaal andere benadering geldt wat mij betreft voor “vruchten van onze arbeid”. De mensen op het eiland kunnen ervoor kiezen om lekker op het strand te gaan liggen, maar ze kunnen er ook voor kiezen om hard aan het werk te gaan. In principe zou de mate waarin de mensen werken een vrije keuze moeten zijn. De ene persoon denkt gelukkig te worden van het bouwen en bewonen van een paleisje, de andere persoon denkt gelukkig te worden van lekker op het strand zitten met een goed boek of een blik Schultenbrau. Aan speciale situaties, zoals mensen met een handicap, besteed ik hier geen aandacht. (Iemand die dat wel uitgebreid doet, is Michael Otsuka, de schrijver van het boek Libertarianism Without Inequality.)
Ik ben overigens lang niet de eerste die hierover nadenkt. Allerlei mensen hebben de afgelopen eeuwen redenen bedacht waarom het toe-eigenen van grond wel in orde zou kunnen zijn. Dit leidde tot oplossingen zoals “wie het eerste een omheining bouwt, is de rechtmatige eigenaar van grond”, of “wie het eerste de grond bewerkt, is de rechtmatige eigenaar”. Onder andere doordat er in het verleden veel minder mensen op aarde waren, vielen de gevolgen van de denkfout tot nu toe enigszins mee. Elk weldenkend mens zal echter met me eens zijn dat deze rechtvaardigingen voor het toe-eigenen van grond onzinnig zijn. (Onder andere Thomas Paine en Henry George schreven hier al lang geleden over.)
De meeste mensen die nu leven, denken trouwens geheel niet na over de vraag of het in eigendom nemen van grond in orde is: grond als een gewone handelswaar is de realiteit waar wij allen mee zijn opgegroeid. Op een vergelijkbare manier werden tegenstanders van slavernij ooit als wereldvreemde idioten gezien.
Het eerlijk delen van natuurlijke grondstoffen en in contrast daarmee het vrije handel in vruchten van arbeid is wat mij betreft een heel belangrijk beginsel. En direct ook de ware oorzaak van woningnood. Doordat we als samenleving vrije handel in grond normaal vinden, en het delen van de ruimte op aarde totaal niet vanzelfsprekend is, heeft er een grote mate van ongelijkheid kunnen ontstaan. Het is in onze samenleving totaal niet vanzelfsprekend dat mensen over hun eerlijke deel van de natuurlijke hulpbronnen kunnen beschikken. Wie geen grond bezit of erft, moet ruimte huren of kopen van iemand die wel grond bezit. Wie de grond wel bezit, heeft in geval van schaarste buitensporig veel macht. Dit leidt onder andere tot verschijnselen zoals de beroemde constatering van Piketty: bezit hebben levert meer op dan werken, de rijken worden steeds rijker. Er is echter een belangrijk verschil tussen een volle bankrekening en het bezit van veel grond. Van een volle bankrekening heeft niemand last. Het bezit van veel grond zorgt echter voor een enorme mate van afhankelijkheid. Mensen zonder grond zullen toch ergens moeten wonen, werken en recreeren. Dit maakt ze afhankelijk van de “landlord”.
Dit wordt misschien ongeveer het moment waarop de wal het schip keert. De ongelijkheid die ontstaat door de ruimte op aarde niet eerlijk te delen, is zo gigantisch, dat het enigszins recht-breien ervan via bijvoorbeeld huurtoeslagen of aangepaste hypotheek-regels steeds lastiger wordt. Het ligt voor de hand dat de overheid toch deze weg blijft volgen. Zoals ik echter in dit betoog heb aangegeven: dit is allemaal dweilen met de kraan open. De aarde delen is moreel juist en de enige echte oplossing.
De praktische uitwerking hiervan lijkt misschien een game-stopper: moeten we Nederland nu in 16 miljoen stukjes verdelen, waarbij ik de kans heb een stukje in Limburg toegewezen te krijgen? Er bestaan echter enkele aardige oplossingen. Om te bewijzen dat het echt anders kan, zal ik er eentje heel kort bespreken: grondwaarde-belasting hoofdelijk verdelen.
De waarde van grond is te bepalen, dit is zelfs veel eenvoudiger dan het vaststellen van de OZB-waarde zoals dit nu gebeurt. Als de opbrengst van deze belasting vervolgens hoofdelijk verdeeld wordt, kan dit ervoor zorgen dat iemand die veel grond bezit hiervoor een vergoeding betaalt aan iemand die weinig of geen grond bezit. Dit kan gezien worden als een compensatie voor het leven zonder grond in eigendom. Als de juiste hoogte wordt gevonden, betekent dit dat iedereen in feite gratis over een plekje op aarde kan beschikken. Wie een gemiddelde waarde aan grond bezit, betaalt netto niets.
Er zijn allerlei verschillende praktische invullingen te verzinnen, maar de kernboodschap is wat mij betreft: mensen hebben niet het recht om anderen hun eerlijke deel van de natuurlijke bronnen, zoals grond, af te nemen. Het huidige systeem van grond-eigendom is moreel onjuist. En zodra iedereen over zijn eerlijke deel van de aarde kan beschikken zonder de loodzware last van een torenhoge huur of hypotheek, is het neerzetten van een huisje, villa of caravan vrijwel nooit een probleem.
Toevallig wilde ik laatst wat schrijven, over deze stekelige kwesties.
De handel in grond, zou op twee manieren weg kunnen vallen. Of een overheid verbiedt de markt in grond.
Of er ontstaat als het ware een psychologische, sociologische revolutie, waardoor men het handelen in grond als zo verwerpelijk ziet, dat men dit niet meer doet. Een beetje te vergelijken met inderdaad slavernij. Al gaat dit niet helemaal op, want slavernij bestaat nog steeds op grote schaal. Misschien is de vergelijking beter als we het over iets als vrouwen emancipatie hebben. Vroeger vond men dat vrouwen niet handelingsbekwaam zijn en nu vinden we dat ze dat wel zijn. Vroeger vond men handel in vastgoed normaal , maar nu (in het jaar 2056) weten we hoe raar dat is.
Zo kan je een toekomst voor je zien, zonder de markt in grond. Maar je kan je dan ook net zo goed helemaal geen markt voorstellen en dan kom je al in het anarcho communistische domein (de lieden die geen enkele vorm van markt willen). Kortom, het wordt allemaal nogal sciencefiction. Waarmee ik het niet verwerp, per se. We kunnen dromen en we kunnen proberen die dromen werkelijkheid te maken. Dit ligt mij persoonlijk alleen niet zo.
Als je het over vruchtgebruik hebt, zitten daar ook wel weer haken en ogen aan. Want, er zijn nou eenmaal A locaties en B locaties en C locaties. Iemand claimt de A locatie (want vruchtgebruik) en verhuurt deze locatie vervolgens aan iemand en de handel in grond is alweer geboren. En, omdat we anarchisten zijn, willen we niet dat de staat dit dan verbiedt.
Dus wil je dit veranderen, dan moet je dus een mentaliteitsverandering teweeg gaan brengen. De gulzigheid moet dan uit mensen gaan. Op een of andere manier. Waarom zijn sommige mensen zo gulzig en hoe gaan we dat tegen, op een niet onderdrukkende manier? Een nogal grote opgave
De libertarische visie omtrent grond is altijd: Property is prima en als de staat zich niet met de grondmarkt zou bemoeien, zouden de prijzen vanzelf dalen. Wel een heel optimistisch standpunt. Ik weet niet of ze gelijk hebben.
Wat mensen voor nu in ieder geval kunnen doen, willen ze hun leven meer leefbaar maken, is zich organiseren tegen landlords. Het initiëren van huurstakingen. De klassenstrijd (voor libertariers een taboe) aangaan, via directe actie. Collectief een huurverhoging weigeren, je macht ontdekken.
Ook kunnen mensen echt beter collectief gaan wonen, denk ik. Samen huizen kopen (zodat je niet aan huur vast zit), kleine woongemeenschappen beginnen. Samen huren (en dus solidair zijn met elkaar). Veel van de problemen liggen ook bij een compleet niet solidaire arbeidersklasse/middenklasse. Mensen die gefragmenteerd zijn en hun gemeenschappelijke belangen niet zien/willen zien.
Ik heb trouwens een nieuwe site
https://nayakosadashi.wixsite.com/my-site-2
Dank voor je reactie. Over de laatste alinea zijn we het denk ik wel eens. D.w.z. het is verkeerd om een ander zijn plek op aarde niet te gunnen.
Dat het lastig is om dit te realiseren klopt ook. Hoe moet dat nou, als we ervan uit gaan dat dingen die de overheid doet meestal een teleurstellend resultaat hebben?
Wat mij betreft heeft een individu of een clubje mensen het recht om in actie te komen als er duidelijks sprake is van onrecht, of als een ander “geweld initieert”. Een clubje mensen kan in de buurt komen van een soort overheid.
Voorbeeld: ik kan (zelf of met een paar vrienden) in actie komen als iemand mij slaat of de band van mijn fiets lekprikt. In feite geldt wat mij betreft hetzelfde voor iemand zijn deel van de aarde niet gunnen. Alleen is slaan of een band lekprikken makkelijk te zien. Wie er precies teveel grond bezet houdt, waardoor Pietje zijn stacaravan nergens keer kan zetten is lastiger te bepalen.
Die complexiteit zit in een paar dingen. Als we de aarde eerlijk delen, kunnen mensen deals met elkaar sluiten op basis van instemming. Bijvoorbeeld: omdat ik timmerman ben, heb ik enkel een huisje en een werkplaats nodig. Daarom verhuur ik een deel van mijn land aan iemand die boer is. Niks mis mee. Verder, zoals jij ook al zegt, de waarde van land is niet overal hetzelfde. Iemand die 100m2 van het centrum van Amsterdam bezet houdt, zit wel aan zijn tax. Iemand die 100m2 Oost-Groningen gebruikt, mag best nog wat meer ruimte hebben.
Daarom beschouw ik het als onvermijdelijk dat er een soort markt met een boekhouding ontstaat. Dat lijkt al snel een klus voor een overheid, maar misschien zijn er andere vormen mogelijk. Toen ik in een studentenhuis woonde, hadden we een lijst waarop we opschreven welke boodschappen we kochten en hoe vaak we aanwezig waren. Vervolgens berekende iemand wat we terugkregen of moesten bijbetalen. Ook op deze manier kunnen mensen misschien op vreedzame wijze samenleven.
De huidige situatie is dat we een (te) machtige overheid hebben. Daarom is wat mij betreft een overheid die beseft dat mensen recht hebben op hun plek op aarde al een hele stap.
*De overheid zou niet de belangenbehartiger van projectontwikkelaars moeten zijn, maar juist een poging moeten doen om land beschikbaar te houden voor gewone mensen.
*De overheid zou gewone mensen die met wat creativiteit een plekje gevonden te hebben voor hun stacaravan of schip niet het leven zuur moeten maken met stomme regels. Op dit moment worden mensen die niet gewoon in een huis wonen continu opgejaagd.
*De overheid zou een actieve rol kunnen spelen door stukjes grond en ligplaatsen aan te bieden. Waarom kunnen mensen wel (na 10 jaar wachten) over een sociale huurwoning beschikken, maar is het zo goed als onmogelijk om aan een klein stukje land te komen waar je zelf een hutje neer kunt zetten of een schip aan kunt leggen?
*Land reform a la Zimbabwe is geen oplossing, oa omdat het systeem hier in stand wordt gehouden wordt en binnen enkele generaties weer mensen zonder land geboren zullen worden. Land uitlenen is dus slimmer dan weggeven of verkopen.
*En ondertussen kunnen we fantaseren over een wereld waarin de overheid redelijk is of niet meer bestaat.
Echter, het is wat mij betreft wel van belang om te voorkomen dat enkel het recht van de brutaalste geldt. Enkel kraken als oplossing zien, maakt het geheel nogal een loterij. En handel in grond als verkeerd zien zorgt dat beleefde mensen zichzelf tekort doen. Daarom zou ik meer iets zien in een soort rekenmodel, net als in het studentenhuis?
Ik praat graag verder over manieren om zonder overheid de aarde te delen, want ik begrijp de bezwaren tegen een overheid als oplossing. Ken je trouwens ook de oplossingen die Charlier en Gesell voorstelden? Wees altijd welkom voor bier of koffie als je ooit in Het Noorden bent.
Beste Barend
Sorry voor de late reactie
Als we het over grond hebben:
libertariers zeggen : je hebt grond, want dat staat op een papiertje, op een blaadje. Het staat in de wet dat de grond van jou is
Mutualisten en linkse libertariers zeggen : Iets is van jou, zolang je het bewerkt, bewoont. (ik denk dat u in deze hoek denkt)
Ik zie het toch weer wat primairder, dan zowel libertariers als linkse libertariers. Grond is van mij, zolang ik het in mijn macht kan behouden….Iets is van mij, omdat ik het blijkbaar kán hebben. Waarom is deze computer van mij, van waarachter ik deze reactie nu schrijf? Omdat ik deze computer heb en ik ervoor zorg dat zij niet gestolen word. Als ik de computer laat staan, zal zij snel niet meer van mij zijn. Hetzelfde geld voor grond.
Waarom hebben al die woningspeculanten in Amsterdam die pandjes? Terwijl er zoveel woningnood is? Omdat de staat hun pandjes beschermd en daarom kunnen ze de pandjes hebben. Zo simpel is het.
Als ik grond heb, dan moet ik het of zelf verdedigen, of een private militie moet het verdedigen (en die bekostig ik dan) of de staat verdedigd het voor mij.
Als je je pand leeg laat staan, dan wordt het gekraakt, door de kraak lieden. Maar dan klop je bij moedertje staat aan en moedertje staat schopt de krakers dan het pand weer uit.
Goed. De overheid zou mensen autonomie moeten gunnen, is wat je zegt. Het punt hiermee is. De overheid wilt niet dat de mensen te zelfstandig zijn. De overheid wilt dat je in een vinex wijk woont, of teveel huur betaald aan vastgoed patjepeeërs (waar men goede vrienden mee is). En de overheid wilt dat je belasting betaald en je ‘prikkie’ neemt. Betaal de huur (die iedere maand hoger word) aan onze penoze vrienden en betaal belasting en luister naar bazen, politici, boa’s en rechters. Dan ben je een brave burger en krijg je een aai over de bol.
Wat zou er gebeuren, als ze een vrije zone zouden toelaten, in Nederland? Dan zou de staat concurrentie toelaten. En concurrentie is bedreiging en een staat respondeert op bedreiging. Een staat valt interne en externe vijanden aan.
Als ze vrij kamperen zouden legaliseren, zouden vele mensen niet meer in de te dure schimmelwoningen willen wonen. ‘Onze’ politici spreken namens de eigenaren van de te dure schimmelwoningen. En ‘onze’ politici gaan dus niet tolereren dat mensen vrij kamperen en/of aan homesteading doen. Zo simpel is het. Waarom denk je dat ze zo’n hetze voeren tegen woonwagenbewoners. Omdat die mensen autonomie hebben en dus een interne vijand van de staat zijn. De staat wilt niet dat jij rond trekt en overal en nergens woont. De NL staat wilt precies weten wie jij bent en waar jij woont etc, etc.
De libertariers in Nederland, zijn op dit moment wel bezig met het mogelijk aankopen van grond in het buitenland, om daar een woongemeenschap te beginnen. Zo wilt men dan een orde, buiten de orde gaan vormgeven. Dit moet dan in een land gebeuren, waar de overheid minder bemoeizuchtig is dan in Nederland en waar je veel voor je geld krijgt. Men wilt een dorp kopen, ergens. Ik kom hier later misschien nog op terug.